Εάν έρχεστε από την Αθήνα, περνώντας μέσα από το Κάστρο Βοιωτίας, ξαφνικά θα βρεθείτε μπροστά στη Μαριολάτα! Ένα πραγματικά γραφικό χωριό με περίπου 600 κατοίκους, φωλιασμένο στις πλαγιές της βορειοδυτικής πλευράς του Παρνασσού, σε ένα υψόμετρο 380 μέτρων.

Μέχρι το 1960, το χωριό ήταν κρυμμένο μέσα σε ένα ευρύχωρο πλάτωμα (σαν μια φυσική αγκαλιά!) που σχηματιζόταν ανάμεσα στους λόφους του Αγίου Αθανασίου, του Καράμπατα, του Σκαλιού και της Σάρας. Η μόνη "έξοδος" ήταν ο δρόμος προς τον κάμπο, εκεί που ο ξεροπόταμος Χάραδρος συναντούσε τον ποταμό Κανιανίτη, τον σημερινό Κηφισό.
Μια Πλούσια Ιστορία που Ξετυλίγεται

Η αρχική ονομασία του χωριού, "Βοϊον" ή "Βοιόν", με το πέρασμα των ετών έδωσε τη θέση της στο όνομα "Χαράδρα". Ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης μας λέει (Α’107) ότι το "Βοϊόν" ή "Βοιόν" ήταν μέρος της αρχαίας Δωρικής Τετράπολης. Αργότερα, ο Παυσανίας περιγράφει μια κωμόπολη με το όνομα "Χαράδρα", μόλις 20 στάδια από τη Λιλαία, η οποία όμως καταστράφηκε από τους Πέρσες όταν κατέβαιναν προς την Αθήνα (480 π.Χ.). Η περιοχή γνώρισε άλλη μία καταστροφή μετά τον Δεύτερο Φωκικό ή Ιερό Πόλεμο, στα χρόνια του Μακεδόνα Φιλίππου Β'. Αξίζει να σημειωθεί ότι ερευνητές όπως οι Dowell και Gell τοποθετούν τη "Χαράδρα" ακριβώς εκεί που βρίσκεται σήμερα η Μαριολάτα. Και το πιο σημαντικό; Μετά το τέλος κάθε καταστροφής, η πόλη πάντα ανασυντάσσονταν και συνέχιζε τη λαμπρή ιστορική της πορεία!

Παρόλο που δεν έχουν γίνει μεγάλες, οργανωμένες ανασκαφές στην περιοχή, νεότεροι ερευνητές, ιστορικοί, αρχαιολόγοι, γεωγράφοι και περιηγητές τοποθετούν την αρχαία πόλη "Βοιόν" στους απόκρημνους βράχους του Αγίου Αθανασίου. Εκεί μπορεί κανείς να δει τα ερείπια τόσο της ακρόπολης, όσο και άλλων αρχαίων κτισμάτων, τα οποία η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων κήρυξε διατηρητέα μνημεία το 1982. Οι επισκέπτες μπορούν επίσης να θαυμάσουν τον περιβάλλοντα τειχισμένο χώρο της ακρόπολης, καθώς και τους επιβλητικούς πύργους της.

Η ανακάλυψη μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο (του Αγίου Δημητρίου) στους πρόποδες της ακρόπολης, ενισχύει την άποψη ότι η πόλη συνέχισε να ακμάζει και κατά την Πρώιμη Βυζαντινή Περίοδο (324-565 μ.Χ.). Στο παρελθόν, η στρατηγική θέση των λόφων του Αγίου Αθανασίου και της Σάρας επέτρεπε τον έλεγχο όχι μόνο της στενής εισόδου του χωριού, αλλά και του δημόσιου δρόμου Γραβιάς - Μαριολάτας - Λιλαίας - Πολύδροσου, και κατ' επέκταση, ολόκληρης της κοιλάδας του Κηφισού μέχρι τους πρόποδες του Καλλίδρομου.