Φωλιασμένη στους βόρειους πρόποδες του επιβλητικού Παρνασσού, η Λιλαία (που παλιότερα γνωρίζαμε ως Κάτω Αγόριανη) είναι ένα πανέμορφο, παραδοσιακό χωριό, με περίπου 200 φιλόξενους κατοίκους. Στα 320 μέτρα υψόμετρο, σας περιμένει με άφθονα, δροσερά τρεχούμενα νερά και μια φύση που οργιάζει σε πλούσια βλάστηση. Το χωριό διατηρεί αναλλοίωτο το παραδοσιακό του χρώμα, με τα πέτρινα σπίτια να κυριαρχούν και τις πλακόστρωτες αυλές να σας καλούν για μια ανάπαυλα.

Στα ανατολικά και δυτικά του χωριού θα βρείτε τα δύο Κεφαλόβρυσα, πηγές ζωής που με τα κρυστάλλινα νερά τους τροφοδοτούν τον Βοιωτικό Κηφισό. Η δροσερή σκιά των αιωνόβιων πλατανιών που βρίσκονται εκεί, είναι το απόλυτο ιδανικό σημείο για να έρθετε σε επαφή με τη φύση, να αναπνεύσετε καθαρό αέρα και να χαλαρώσετε πραγματικά, μακριά από τη φασαρία της καθημερινότητας.

Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας περιγράφει με θαυμασμό την αρχαία Λιλαία: «Η Λιλαία έχει θέατρο, αγορά, λουτρά. Υπάρχουν δε και ιερά του Απόλλωνα και ένα της Άρτεμης με όρθια αγάλματα από πεντελικό μάρμαρο, Αττικής τεχνοτροπίας». Φανταστείτε την αίγλη του παρελθόντος!

Δίπλα ακριβώς στο χωριό, κατεβαίνει ορμητικά ο Αγοριανίτης ποταμός, που με τα νερά του κινούσε παλαιότερα τους μύλους του χωριού, ερείπια των οποίων μπορείτε να δείτε ακόμα και σήμερα, μάρτυρες μιας άλλης εποχής. Το χωριό απέκτησε το σημερινό του επίσημο όνομα χάρη στην αρχαιότατη φωκική πόλη Λιλαία. Η παράδοση λέει πως η πόλη πήρε το όνομά της από τη Λιλαία, μία από τις Ναϊάδες, κόρη του ποτάμιου θεού Κηφισού.

Η αρχαία πόλη της Λιλαίας γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της μεταξύ του 7ου και του 10ου αιώνα π.Χ. Τα τείχη της είχαν τετράγωνο σχήμα και απλώνονταν από τον κάμπο μέχρι τους πρόποδες του Παρνασσού. Οι πύργοι της ήταν πολλοί, και μερικοί διατηρούν ακόμα τα παράθυρα και τις πολεμίστρες τους, ζωντανεύοντας την ιστορία. Ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο εκτίθενται με υπερηφάνεια στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών και των Αθηνών. Στην κορυφή του λόφου, ο κεντρικός πύργος είναι προσβάσιμος είτε με τα πόδια, ακολουθώντας ένα μονοπάτι, είτε με τζιπ. Η θέα από εκεί είναι πραγματικά εκθαμβωτική, καθώς απλώνεται μπροστά σας ολόκληρος ο κάμπος και τα γύρω γραφικά χωριά.

Δυστυχώς, η Λιλαία κάηκε ολοσχερώς στην Κατοχή το 1943 από τους κατακτητές, γεγονός για το οποίο της αποδόθηκε επάξια ο τίτλος του «Μαρτυρικού χωριού». Ένας τόπος με πλούσια ιστορία, φυσική ομορφιά και μια ατμόσφαιρα που σας αγκαλιάζει!